Onderwijskwaliteit evolueert, omdat de mens zich steeds aanpast
6 oktober 2022, Eindhoven –Wetenschapsmuseum Evoluon is een mooie locatie om de toekomst van het beroepsonderwijs onder de loep te nemen. Het Kwaliteitsnetwerk mbo – de stichting die het kwaliteitsbewustzijn en -handelen van de aangesloten mbo-instellingen bevordert – laat op haar jaarcongres de fantasie echter niet op hol slaan en houdt zich verre van science fiction-beelden. Een verslag.
33 jaar lang was het Evoluon een congrescentrum. Het oorspronkelijk doel van dit cadeau van elektronicagigant Philips aan de stad Eindhoven is echter weer in ere hersteld: mensen leren wat wetenschap en technologie kunnen betekenen voor ons dagelijkse doen en laten. Wie zich hier wil vergapen aan allerlei nieuwe ontwikkelingen die onze toekomst kleuren, moet nog even wachten op een volgende expositie: alleen op de bovenverdieping staan de technologische mogelijkheden van nu en morgen – Artificial Intelligence, VR, biotechnologie – centraal. De overige verdiepingen zijn gewijd aan de toekomstmuziek van alle tijden: de expositie RetroFuture laat zien hoe we ons de afgelopen eeuw de toekomst voorstelden. Hoe dachten we 70 jaar geleden over wonen en werken in de toekomst? Hoe zagen we een eeuw geleden de toekomst van communicatie voor ons? Verhalenvertellers lieten zich inspireren door wetenschappers en vice versa, waarbij het toekomstbeeld vaak akelig dichtbij de werkelijkheid kwam. FaceTimen? Zo 1920’s!
Ook over de toekomst van het onderwijs is in al die decennia veelvuldig nagedacht. Dat levert vooral science fiction-achtige beelden op: boeken die in een gehaktmolen vermalen worden tot ‘brain food’, bijvoorbeeld. Of computers die de kennis via kabels rechtstreeks in onze hersenpan ‘planten’.
Onderwijskwaliteit evolueert
Het Kwaliteitsnetwerk mbo denkt op haar jaarcongres eveneens na over de toekomst van het onderwijs, maar laat daarbij de fantasie niet op hol slaan. De stip op de horizon is dan ook dichtbij: 2025, het jaar waarin de mbo-sector gaat werken met het Referentiewaardenmodel (meer hierover lees je in het artikel Zestien scholen starten met proeftuinen Referentiewaardenmodel). Peter van Mulkom, voorzitter van het Kwaliteitsnetwerk mbo, blikt alvast vooruit. ‘Ons netwerk is zo’n 11 jaar geleden ontstaan, omdat we er als sector niet goed voorstonden. Een aantal bestuurders kwam toen met het idee om samen, met elkaar, vorm te geven aan de verbetering van onderwijskwaliteit en kwaliteitscultuur. En jawel: we hebben het geflikt om als sector van binnenuit de regie te pakken. Ik durf gerust te stellen dat die kwaliteit er nu goed op staat. De basiskwaliteit is op orde; het is tijd voor de volgende stap. Vanuit zelf verdiend vertrouwen zijn we bezig onze eigen kwaliteitsstandaarden – de referentiewaarden – te definiëren. We gaan elkaar de maat nemen. Uiteraard met respect voor alle andere partijen die op dat kwaliteitsterrein actief zijn, zoals de Inspectie.’
Het Referentiewaardenmodel past bij een toekomstbestendig mbo, onderstreept Van Mulkom. ‘Onderwijskwaliteit evolueert. Instellingen maken de transitie van school naar een maatschappelijk relevante speler. We hebben niet meer het monopolie op het vormgeven van onderwijs; dat doen we samen met een aantal andere partijen. Op maat, niet alleen voor jongeren, maar ook voor volwassenen, waarbij een diploma al lang niet meer het enige is wat telt. We verschuiven richting het hart van het arbeidsveld en dragen niet alleen bij aan de ontwikkeling van de student, maar ook de ontwikkeling van de regio waarvan we deel uit maken. Op het borgen van kwaliteit hebben onze mbo-instellingen nog wél het monopolie. Maar ook daarbij hebben we onze stakeholders nodig. Hoe we dat samen kunnen doen, laten we vandaag zien.’
Goede gesprekken over beter onderwijs
Van Mulkom doelt op de workshops die het middagprogramma vullen. Deze zoomen met name in op de diverse kwaliteitsgerelateerde thema’s waarmee het Kwaliteitsnetwerk zich bezighoudt: de al eerder vermeldde referentiewaarden, de instellingsaudit als middel om de kwaliteitscultuur te versterken en de inzet van kwaliteitstafels en peer reviews. Aan kwaliteitstafels wordt onder begeleiding de dialoog gevoerd over de stand en de ontwikkeling van de kwaliteit. Dit gebeurt met onderwijsteams, maar ook bijvoorbeeld met studenten of praktijkbegeleiders. Bij de peer review wordt tussen gelijken een gestructureerde dialoog gevoerd over een vraagstuk uit de praktijk van de deelnemers, bijvoorbeeld: hoe verminderen we de uitval bij onze technische opleidingen? De ontmoeting is gericht op de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en het tot stand brengen van de professionele dialoog. Eerst wordt het vraagstuk toegelicht. Daarna volgt een ronde ‘ophelderingsvragen’ die de deelnemers aan het denken zetten en de dialoog aanwakkeren. En daarna delen de deelnemers hun ervaringen en geven zij tips. Vaak volgt op het gesprek een bezoek: wat jij me net vertelde, wil ik wel eens zien!
Nieuwe inzichten
Een aantal scholen experimenteert al met deze vorm (wederom met het oog op het Referentiewaardenmodel). De eerste bevindingen zijn positief. ‘Het gaat hier niet alleen om kwaliteitsborging, maar ook over professionalisering en onderwijsontwikkeling, vertellen workshopsleiders Eveline Rijnen en Eva van der Molen. Zij begeleiden de Referentiewaarden-proeftuinen en zien dat de peer review veel brengt. ‘Het gesprek dat we in de waan van de dag niet voeren, wordt hier wél gevoerd’, onderstreept Eva. ‘De deelnemers krijgen nieuwe inzichten; blinde vlekken worden nu wel zichtbaar.’ De gesprekken brengen zelfs een cultuurverandering op gang. Onderwijsteams gaan bij elkaar op bezoek, delen hun bevindingen. En de opbrengsten kunnen vervolgens worden uitgediept in de kwaliteitstafels, waardoor verschillende gremia op de hoogte komen. ‘Je weet vooraf nooit wat het oplevert’, beaamt Eveline. ‘Je moet ook wel lef hebben om in zo’n vrije setting – deelname is niet verplicht – tot een dialoog te komen die vooral dient als stimulans om het eigenaarschap te pakken. Maar we hebben al diverse keren meegemaakt dat er in korte tijd allerlei stapjes en stappen worden gemaakt.’
Vaardigheden om met de veranderende wereld om te gaan
De pilots rondom de peer review geven een inkijkje in de kwaliteitsborging van de toekomst. Het is weliswaar de nabije toekomst – stip op de horizon is 2025 – maar toch gaat het ook hier om nadenken hoe iets slimmer, sneller, eerlijker, beter en efficiënter kan. Een proces wat al eeuwenoud is en de afgelopen eeuw in een stroomversnelling belandde – de expositie hier toont slechts een fractie van onze denk- en dadenkracht. We komen steeds met nieuwe toepassingen, vaak gedreven door nieuwe technologische mogelijkheden. ‘Tech’ is namelijk onze next nature, iets wat je niet kan ontgaan als je hier door het Evoluon wandelt. Maar onze vindingrijkheid leidt niet alleen tot technologische hoogstandjes. De opbrengst kan ook een procesverandering zijn. Een veranderde aanpak. Wij mensen beschikken overduidelijk over de vaardigheden die je nodig hebt om met de veranderende wereld om te gaan: wendbaarheid, creativiteit, out-of-the-box durven denken. De toekomst is dan ook niet iets waar we bang voor hoeven zijn, maar iets wat we, ook als het over ons beroepsonderwijs gaat, samen kunnen vormgeven. Het onderwijs evolueert, omdat wij ons steeds weten aan te passen.
Presentaties workshops
Aan de slag in proeftuinen conferentie
urgente thema’s opgehaald in ochtendprogramma
Nieuwe auditvorm versterkt de kwaliteitscultuur – MBO-today 6 oktober 2022
